Neviges
Neviges jest administracyjną częścią miasta Velbert w Nadrenii-Północnej Westfalii, w środkowo-zachodniej części Niemiec. Oddalone o 20 km w linii prostej od stolicy landu – Düsseldorfu, dostępne w ok. 40 min. zarówno samochodem jak i regionalnym pociągiem.
Bazylika Mariacka w Neviges zawdzięcza swe powstanie ponad 300-letnim pielgrzymkom do cudownego obrazu Niepokalanego Poczęcia z 1661 roku. W 1728 roku wybudowano w miejscu małego kościoła św. Anny dzisiejszy kościół parafialny – pw. Niepokalanego Poczęcia. Rzesze przybywających pielgrzymów rosły – od 1740 roku było ich w Neviges ok. 20 tys. rocznie, przed wybuchem I Wojny Światowej przybywało już ok. 100 tys. wiernych, zaś po II Wojnie nawet 300 tys. W 1960 roku podjęto decyzję o budowie nowej świątyni. Arcybiskup Frings – wielki zwolennik pielgrzymek do Neviges pragnął wyraziście plastycznej bryły architektonicznej jako obrazu i symbolu kościoła pielgrzymkowego.
Przy okazji opisu Neviges warte odnotowania jest historyczne centrum miejscowości, w którego środku znajduje się ewangelicki kościół z 1769 roku. Świątynia zorientowana względem stron świata, otoczona jest szczelnie przez szereg kamienic zbudowanych w konstrukcji słupowo-ryglowej, z wyeksponowanym systemem konstrukcyjnym. Domy tworzące przestrzeń placu wokół kościoła są zwrócone ścianami frontowymi lub bocznymi do wnętrza. Całość tworzy bardzo interesującą i rzadko spotykaną sytuację urbanistyczną o wyjątkowym walorach przestrzennych. Być może nieregularny rzut placu zbliżony do elipsy był inspiracją dla wnętrza świątyni zaprojektowanej przez Gottfrieda Böhma.
Katedra pielgrzymkowa im. Maryi Królowej Pokoju
Projekt dla nowego kościoła wyłoniono w drodze konkursu, w którym wzięło udział 15 architektów. Do drugiego etapu zaproszono pięciu z nich, wygrała propozycja architekta z Kolonii prof. Gottfrieda Böhma. Budowę ukończono 3 lata po konkursie – w roku 1966.
Architektura
Budynek nowej świątyni ukształtowano na nieregularnym planie zbliżonym do elipsy z licznymi apsydami. Najbardziej charakterystycznym, dominującym elementem budowli jest ogromny dach składający się z wielu przenikających płaszczyzn zbiegających się w kilku punktach. Przypominać ma wielki namiot, do którego zmierzają pątnicy. Oparty jest na żelbetowych ścianach zewnętrznych różnej wysokości (od 10 do 22 m) zakończonych nieregularnymi szczytami – niczym fasady kamienic.
Również wnętrze świątyni może stanowić metaforę miasta – symbolu dla celu chrześcijańskiego pątnictwa – miasta Bożego na górze. Pomimo wyraźnego oddzielenia od zewnętrznego świata profanum, we wnętrzu znajdujemy elementy typowe dla zagospodarowania przestrzeni publicznej – ceglany bruk i uliczne latarnie, zaś samo główne pomieszczenie może przypominać plac targowy. Otaczają go niby domy z oknami i balkonami – niezwykle plastycznie ukształtowane empory. Sam plac – podstawowe miejsce nabożeństw dzięki rezygnacji z ciężkich ław kościelnych na rzecz przenośnych krzeseł może pełnić różnorakie funkcje z wielowariantowym ustawieniem publiczności.
Ciekawym rozwiązaniem jest umieszczenie kaplicy Mariackiej z kolumną z Cudownym Obrazem Maryi z boku kościoła, zaraz za głównym wejściem po lewej stronie. Cudowny Obraz, stanowiący główny cel pielgrzymek do Neviges teoretycznie powinien znaleźć się w centralnym miejscu świątyni. Umieszczenie go z boku, tuż przy wejściu ma dwa wymiary – praktyczny i symboliczny. Po pierwsze obraz w kaplicy pozwala na adorację w większym poczuciu intymności. Dzięki dostępowi tuż z kruchty, kontakt z cudownym miedziorytem może odbywać się bez zakłócania odbywającego się nabożeństwa. Po drugie – według Böhma obraz jest tylko punktem oparcia, zaś właściwym celem pielgrzymki kontakt z Bogiem – Eucharystia. Jak głosi stare hardenberskie powiedzenie: Przez Maryję do Chrystusa!
Projekt przeznaczony do realizacji zakładał budowę wolnostojącej sześciobocznej wieży dzwonnicowej, która znajdowałaby się po prawej stronie głównego wejścia. Z zamiaru zrezygnowano z przyczyn finansowych, a dzwon umieszczono w wieży Kaplicy Mariackiej, zwiększając tym samym jej symboliczne znaczenie.
rzeźby i witraże
Większość rzeźb w świątyni zaprojektował i wykonał koloński rzeźbiarz prof. Elmar Hillebrand. Ołtarz, Kolumna Matki Boskiej oraz Kolumna Sakramentowa zostały wykonane przez artystę w naturalnej skale wulkanicznej Pepperino wydobywanej w Abruzzach. Szczególnie interesująco prezentuje się Kolumna Marii, stanowiąca oprawę dla celu wyprawy pielgrzymów – Cudownego Obrazu z Hardenbergu. Rzeźba przedstawia podobną do drzewa praroślinę, z której korony wyłania się Madonna z Dziecięciem oraz końce krzyża łacińskiego. Tylna strona kolumny przedstawia Chrystusa zmartwychwstającego z krzyża.
Witraże wypełniające otwory okienne budynku zaprojektował architekt świątyni prof. Gottfried Böhm. Naczelnym motywem witraży jest róża – symbol Maryi. Wyjątkiem jest witraż przy schodach do dolnego kościoła przedstawiający zygzakowato złożone ciało zielonego węża, podeptanego przez ludzkie stopy. Dolny kościół przeznaczony został jako miejsce spowiedzi – stąd symboliczny witraż oznacza pokonanie grzechu i zwycięstwo oczyszczonego człowieka.
Gottfried Böhm
Autor świątyni prof. Gottfried Böhm urodzony w 1920 roku, jest najmłodszym z trzech synów architekta Dominika Böhma. W 1948 roku poślubił koleżankę ze studiów architektonicznych Elisabeth Haggenmüller. Z małżeństwa urodziło się czworo synów, z których troje zostało architektami – Paul, Peter, Stephan. Czyni to z rodziny Böhm jedną z najbardziej znanych i licznych rodzin architektów w Europie.
Gottfried Böhm wykształcenie w dziedzinie architektury zdobył na Uniwersytecie Technicznym w Monachium. Tam też równolegle studiował rzeźbę na Akademii Sztuki. Po śmierci ojca w 1955 roku przejął jego studio architektoniczne. Do 1959 roku samodzielnie zaprojektował aż 39 kościołów. Jego pierwszym samodzielnym projektem była Kaplica Madonny w zniszczonym podczas II Wojny Światowej kościele Kolumby w Kolonii (w 2007 r. włączona w kompleks muzealny Kolumba Museum proj. Petera Zumthora). W 1986 roku Gottfried Böhm został uhonorowany Nagrodą Pritzkera – jest jednym z dwóch niemieckich architektów, którzy otrzymali tę nagrodę (drugim laureatem został w 2015 r. Frei Otto).
Gottfried Böhm pomimo sędziwego wieku (96 lat) wciąż jest czynnym zawodowo architektem. Od 2009 roku w budowie jest jeden z ostatnich jego budynków – Muzułmańskie Centrum Kulturalne i Główny Meczet w Kolonii, zaprojektowany wspólnie z najmłodszym synem Paulem. Gottfried jest również bardzo aktywny fizycznie – codziennie rano pływa w odkrytym basenie obok swojego domu w Kolonii.
W 2014 roku odbyła się premiera filmu Concrete Love (Betonowa Miłość) opowiadającego o życiu rodziny Böhm nierozerwalnie związanym z architekturą i sztuką.