Kwartał Hanzy

Hansaviertel to osiedle znajdujące się w centralnej części współczesnego Berlina – Mitte. Rozciąga się od centralnego parku Tiergarten do zakola rzeki Szprewy na północy. W czasie II Wojny Światowej osiedle zostało zniszczone niemal doszczętnie. Po podziale Berlina osiedle znalazło się w części zachodniej.

Znaczne zniszczenia wojenne pozwoliły na zupełnie świeże spojrzenie na ten kawałek miasta. Pozwoliło to na zaplanowanie w tym miejscu osiedla przyszłości, zrywającego z dawną historią. Nowe modelowe osiedle miało powstać na południowej części dawnego Hansaviertel, stąd często używana nazwa Südliches Hansaviertel. Od północy i północnego-zachodu nowe założenie było ograniczone linią kolejową.

Nowe osiedle miało spełniać dwie podstawowe wytyczne:

• rozluźniona zabudowa zamiast zwartej zabudowy kwartałowej okresu przedwojennego
• duży udział terenów zieleni – park Tiergarten miał płynnie wnikać w strukturę osiedla, tak aby granica pomiędzy zabudową a zielenią była niezauważalna

Podstawowy plan osiedla powstał w 1953 roku w wyniku pracy trzech architektów: Gerharda Jobst’a, Willy Kreuer’a oraz Wilhelma Schließe. Plan był później wielokrotnie dopracowywany, zaś kształt konkretnych budynków miał być rozstrzygnięty na podstawie międzynarodowego konkursu.

Interbau 1957

IBA 57 była międzynarodową wystawą budownictwa zorganizowaną w Berlinie w 1957 roku. Przygotowania do wystawy trwały kilka lat – w 1952 roku zorganizowano konkurs, do którego zaproszono 53 architektów z 13 różnych krajów. Na podstawie ich projektów zrealizowano ostatecznie 35 budynków. Budynki mieszkalne z łączną liczbą 1160 mieszkań grupowały się w rozluźnionej zabudowie skupionej wokół centrum założenia – Placu Hanzy. Tam znalazły się najpotrzebniejsze punkty do obsługi osiedla – sklepy, kościół, kino, biblioteka, przedszkole oraz otwarta w 1961 roku stacja metra Hansaplatz.

Założenie Hansaviertel składa się z trzech dużych grup budynków:

• jedno- i dwukondygnacyjne domy jednorodzinne, które znajdują się w południowej części zespołu
• budynki wielorodzinne od czterech do dziesięciu kondygnacji na planie wydłużonego prostokąta. Po polsku powiedzielibyśmy po prostu bloki, po niemiecku to jednak Zeilenbauten (Zeile – rząd, szereg, wiersz). Znajdują się w centralnej części założenia kwartału Hansy
• punktowce – czyli ponad-dziesięciokondygnacyjne wieże na planie zbliżonym do kwadratu. Znajdują się na północy zespołu, tuż obok linii kolejowej

Założenia ogrodowe oraz tereny wolne od zabudowy były formowane od roku 1956 do początku lat 60-tych przez grupę architektów krajobrazu w składzie:  Hermann Mattern, René Pechère, Ernst Cramer, Otto Valentien, Herta Hammerbacher, Edvard Jacobson, Gustav Lüttge, Pietro Porcinai, Wilhelm Hübotter und Christian Theodor Sörensen.

W ramach wystawy Interbau w 1957 roku powstały też 3 budynki, które znalazły się poza obszarem Hansaviertel:

• Unite d’Habitation proj. Le Corbusier
• Hala kongresowa proj. Hugh Stubbins

• Szkoła Podstawowa proj. Bruno Grimmek

Od 1995 roku założenie Hansaviertel – budynki oraz otaczające ogrody zostały objęte ochroną prawną.

Inne założenia

W czasie gdy powstawał nowy Kwartał Hanzy, we Wschodnim Berlinie budowano Aleję Stalina (obecnie Karl-Marx Alee). Oba projekty stały do siebie w opozycji, będąc jednocześnie symbolem każdego z dwóch politycznych systemów tamtych czasów. Były obiektami-pomnikami zdolności i wartości, które niosły dwie różne wizje społeczeństw.

Hansaviertel warto też porównać do osiedla Weißenhof w Stuttgarcie, które powstało w 1927 roku pod kierunkiem Miesa van der Rohe. Oba zespoły zabudowy skupiły w swoich czasach największych współczesnych architektów. Oba osiedla stanowią jedne z najpiękniejszych i najpełniejszych dziedzictw modernizmu jakie przetrwały do naszych czasów. Osobiście jednak większe wrażenie zrobiło na mnie osiedle w Stuttgarcie. Może dlatego że znalazły się tam budynki, których nie widzimy na codzień, z czasów bardziej odległych, kiedy idee modernizmu przebijały się do powszechnej świadomości. Hansaviertel to z kolei osiedle znacznie bliższe naszym współczesnym wyobrażeniom blokowisk, mimo bardzo zróżnicowanej zabudowy – od parterowego domu jednorodzinnego do piętnastokondygnacyjnej wieży mieszkalnej.