W 2008 roku przedwojenne modernistyczne zespoły mieszkaniowe Berlina zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Ta decyzja kapituły ONZ odpowiada na strategię UNESCO, której efektem jest coraz częstsza ochrona modernizmu jako części światowego dziedzictwa. Sześć zespołów mieszkaniowych Berlina wyróżnia się w skali świata nie tylko z uwagi na ich ogromne znaczenie, ale również dzięki dobremu stanowi zachowania.
Osiedla zostały wybudowane pomiędzy 1913 a 1934 rokiem. Odpowiedź architektów modernizmu na niedobór mieszkań po I Wojnie Światowej stała na najwyższym architektonicznym poziomie: nowoczesne, niedrogie mieszkania z kuchnią, łazienką i balkonem, w budynkach bez podwórek ani oficyn, zapewniające przestrzeń, powietrze i słońce. Architektura wysokiej jakości, zastosowany język formalny, układ mieszkań i plan zagospodarowania terenu stały się wzorcowym modelem dla całego XX wieku. Proces planowania i budowy zespołów mieszkaniowych oznaczał ustrojową zmianę w mieszkalnictwie, która była możliwa tylko dzięki wyjątkowym politycznym i społecznym okolicznościom panującym po wojnie. Jako przeciwstawny dla spekulacyjnego sektora prywatnego, ten model mieszkalnictwa prezentował nurt nowej architektury dla nowego społeczeństwa.
Estetyka awangardy w sztuce i architekturze była związana ze społecznymi koncepcjami lewicy. Związki zawodowe, kooperatywy mieszkaniowe oraz komunalne przedsiębiorstwa budowlane były głównymi podporami tej utopijnej konstrukcji. Dziś formuje się druga szansa. Sektor publiczny wycofał się z budownictwa mieszkaniowego i wyprzedał mieszkania najemcom oraz inwestorom. Przedwojenne osiedla Berlina dają przykład jak utrzymanie historycznych budynków można pogodzić ze współczesnymi wymaganiami dotyczącymi wyposażenia w udogodnienia życia codziennego.
Oficjalna strona modernistycznych zespołów mieszkaniowych Berlina
Großsiedlung Siemensstadt
Urbanistyka: Hans Scharoun
Architektura: Hans Scharoun, Walter Gropius, Otto Bartning, Fred Forbat,
Hugo Häring, Paul R. Henning
Architektura krajobrazu: Leberecht Migge
Budowa: 1929-1934
Powierzchnia: 19,3 ha
Liczba mieszkań: 1370
Wielki zespół mieszkaniowy Siemensstadt wyraża modernistyczną koncepcję rozluźnionej zabudowy w otoczeniu zieleni mocniej niż Białe Miasto, które powstało w tym samym czasie. Tym samym wskazało kierunek rozwoju osiedli mieszkaniowych po II Wojnie Światowej.
Osiedle ma też drugą nazwę – Ringsiedlung. Poza dwoma projektantami (Paul R. Henning oraz Fred Forbat) wszyscy planiści, którzy byli zaangażowani w projekt (łącznie z Martinem Wagnerem – radcą budowlanym Berlina) byli członkami stowarzyszenia architektów „Der Ring„.
Główny projektant Hans Scharoun rozmieścił bryły budynków na linii północ-południe. Zachowano stare drzewa, podkreślając istniejący krajobraz okolicy od samego początku. Pomimo sztywnego planu urbanistycznego, zespół mieszkaniowy sprawia wrażenie urozmaiconego architektonicznie. Osiedle prezentuje cały przekrój nowej architektury tamtych czasów: od chłodnego funkcjonalizmu Waltera Gropiusa, przez rygorystycznie zindywidualizowany styl Scharouna, aż po organiczne bogactwo projektów Hugo Häringa.
Invalid Displayed Gallery
Großsiedlung Britz – Hufeisensiedlung
Urbanistyka: Bruno Taut (wspólnie z: Martin Wagner)
Architektura: Bruno Taut, Martin Wagner
Architektura krajobrazu: Leberecht Migge, Ottokar Wagler
Budowa: 1925-1930
Powierzchnia: 37,1 ha
Liczba mieszkań: 1960
Wielki zespół mieszkaniowy Britz dla 5 tys. mieszkańców powstawał od 1925 roku. Bruno Taut zintegrował architekturę z topografią terenu nie tylko przez otoczenie polodowcowego stawu przez zabudowę na planie podkowy. Zastosował asymetrię oraz rozchwianie bloków zabudowy- stały się one podstawową regułą kompozycji zespołu. 3-kondygnacyjne budynki wielorodzinne stanowią ramę dla niższych dwukondygnacyjnych budynków jednorodzinnych w typie zabudowy szeregowej. Ta „rama”, z czerwonym frontem od strony Alei Fritza Reutera sprawia wrażenie surowej, zaczepnie odgradzającej się od tradycyjnej zabudowy po drugiej stronie ulicy. Pod wpływem sprzeciwu konserwatywnych członków parlamentu magistrat wyłączył ten teren spod planu Bruno Tauta i przydzielił DeGeWo (Niemieckie Towarzystwo Wspierania Budownictwa Mieszkaniowego). Dlatego część zabudowy przy alejach Parchimer Allee oraz Buschkrugallee jest oddalona od reszty zespołu mieszkaniowego.
W szóstej i ostatniej fazie budowy w latach 1929-30 czternaście szeregowców stojących zdecydowanie bliżej siebie wybudowano ze znacznie zredukowanym detalem architektonicznym. Pozwoliło to na bardziej racjonalną konstrukcję, złożoną tylko z kilku elementów. Była to reakcja na zmniejszenie dotacji z podatków dochodowych od wynajmu.
Invalid Displayed Gallery
Weiße Stadt
Urbanistyka: Otto Rudolf Salvisberg
Architektura: Otto Rudolf Salvisberg, Bruno Ahrends, Wilhelm Büning
Architektura krajobrazu: Ludwig Lesser
Budowa: 1929-1931
Powierzchnia: 14,3 ha
Liczba mieszkań: 1268
Białe Miasto i wielki zespół mieszkaniowy Siemensstadt są projektami bliźniaczymi. Oba były rozwijane pod koniec lat 20. z inicjatywy Martina Wagnera. Oba były finansowane ze specjalnego funduszu miejskiego wynoszącego 15 mln marek, w czasie gdy inne źródła finansowania stopniowo ulegały wyczerpaniu.
Białe Miasto to duży zespół mieszkaniowy na otwartym planie, składający się z zabudowy obrzeżnej oraz grzebieniowej, przeplatającej się z z terenami zieleni. W czasie budowy dominującymi aspektami była racjonalność oraz ekonomiczna wydajność. Wymiary zespołu, ale również samych budynków wynikały z rachunku ekonomicznego. Dzięki temu możliwe było użycie prefabrykowanych elementów do budowy zespołu.
Użycie kolorów w Białym Mieście wyraźnie różniło się od projektów mieszkaniowych Bruno Tauta. Żywe akcenty kolorystyczne, np. na podbitce dachów, ramach okien, rurach spustowych i drzwiach wejściowych podkreślają neutralną biel elewacji.
Mnogość udogodnień dla codziennego funkcjonowania mieszkańców osiedla była imponująca: 25 sklepów, dom dziecka, przychodnia zdrowia, kawiarnia oraz osiedlowa kotłownia z pralnią były częścią całego zespołu.
Invalid Displayed Gallery
Schillerpark
Urbanistyka: Bruno Taut
Architektura: Bruno Taut, rekonstrukcja/ukończenie Max Taut (1951) oraz
Hans Hoffmann (od 1953 do 1957)
Architektura krajobrazu: Początkowo Bruno Taut, od 1954 Walter Rossow
Budowa: 1924-1930
Powierzchnia: 4,6 ha
Liczba mieszkań: 290
Zespół mieszkaniowy Schillerpark był pierwszym stołecznym projektem mieszkaniowym w Berlinie czasów Republiki Weimarskiej. Projekt urbanistyczny Tauta czerpie z architektury holenderskiej tamtych czasów, zwłaszcza z prac Jacobusa Johannesa Pietera Ouda. Wybór materiałów również odzwierciedla kulturę budowania w Amsterdamie.
Kolor w dużej mierze ograniczono do wnętrz. Projekt elewacji skupia się na materiale oraz przestrzennej strukturze widzianej z zewnątrz – takiej jak kondygnacja strychu, gdzie zlokalizowano pralnie i suszarnie.
Każde trzecie mieszkanie w budynku z trzema mieszkaniami na piętrze wystaje z głównej bryły. Dodatkowo wzbogacone jest o efektowny relief na elewacji. Budynki wzniesione w późniejszym etapie nie posiadają już tych dekoracji. Ta redukcja kształtu, zmierzająca w kierunku minimalizmu, nie tylko odzwierciedla panujący wówczas trend, ale jest również uzasadniona ekonomicznie. Od 1925 roku budynki z trzema mieszkaniami na piętrze nie spełniały kryteriów kwalifikujących do wsparcia ze środków publicznych.
Wohnstadt Carl Legien
Urbanistyka: Bruno Taut
Architektura: Bruno Taut, Franz Hilinger
Architektura krajobrazu: Nieznany, prawdopodobnie Bruno Taut
Budowa: 1928-1930
Powierzchnia: 8,4 ha
Liczba mieszkań: 1149
Zespół mieszkaniowy Carla Legiena został nazwany na cześć pierwszego prezesa Allgemeiner Deutscher Gewerkschaftsbund (Powszechnego Porozumienia Niemieckich Związków Zawodowych), założonego w 1919 roku. Spośród wszystkich sześciu zespołów mieszkaniowych Berlina znajdujących się na liście Unesco, prezentuje najsilniejszy kontrast w stosunku do gęstej zabudowy okresu wilhemińskiego. Nie przez przypadek – to osiedle zlokalizowane jest najbliżej centrum Berlina. Dlatego też ceny mieszkań są wysokie a liczba mieszkańców znaczna.
Bruno Taut postawił na gęstą wielokondygnacyjną zabudowę i zaprojektował duży zespół mieszkaniowy składający się z cztero- i pięciokondygnacyjnych budynków. W sposób wzorcowy użył siatki ulic z planu Hobrechta, aby dowieść przewagi jego nowej architektury nad tradycyjnym kwartałem kamienic.
Taut zaprojektował wypełnione zielenią, półotwarte kwartały zabudowy z rzędami budynków mieszkalnych. Poszczególne mieszkania są wyraźnie zorientowane w kierunku wewnętrznych dziedzińców wypełnionych zielenią. Zostało to podkreślone poprzez użycie koloru. Elewacje od strony ulic są w kolorze słoneczno-żółtym, co optycznie poszerza wąskie ulice, podczas gdy wnętrza kwartałów posiadają swój indywidualny charakter.
Gartenstadt Falkenberg
Urbanistyka: Bruno Taut
Architektura: Bruno Taut oraz Heinrich Tessenow
Architektura krajobrazu: Ludwig Lesser
Budowa: 1913-1916
Powierzchnia: 4,4 ha
Liczba mieszkań: 128
Najstarszym z sześciu zespołów mieszkaniowych Berlina wpisanych na listę Unesco jest Falkenberg projektu Bruno Tauta. Osiedle jest silnie związane z koncepcją miast ogrodów Ebenezera Howarda oraz towarzystwem kooperatywy mieszkaniowej i sposobem życia wychodzącym od tej koncepcji. Budynki z pierwszej fazy budowy są rozmieszczone wokół intymnej przestrzeni Akazienhof. W drugim etapie budowy Taut zaplanował budynki o różnych proporcjach w rozchwianych rzędach i grupach.
Najbardziej charakterystyczną cechą zespołu jest wyrazista kolorystyka, która podkreśla zasady architektonicznej i urbanistycznej kompozycji oraz rozważnie oferuje alternatywę dla kosztownie rzeźbionej i pełnej ornamentów architektury tamtych czasów.
Detale architektoniczne w kontrastujących kolorach, takie jak okna, okiennice, gzymsy i balustrady zwiększają efekt kolorystyczny na elewacji, jednocześnie tworząc artystyczne ramy łączące wszystkie budynki zespołu.